نکته ی بعدی، حلقه ی دور کمر فروهر یا همان حلقه ی زَروان یا زَربان است که زنده یاد مهرداد بهار، در این باره معتقد بودند که زال همان زروان و نماد نظم است؛ چرا که از نظر واژگانی زال و زَروان، هر دو از یک ریشه و به معنی زر یا پیر است. هم چنین همانطور که زَروان، خدای نظم و خرد است، زال هم درشاهنامه نماد خرد ایران زمین است. به طوری که هروقت پادشاه تصمیم اشتباهی دارد، زال او را هدایت می کند. و رفتارخردمندانه اش باعث می شود که بارها مردم از قیام برعلیه شاه ایرانی، صرف نظر کنند. تشابه دیگر در چند بعدی بودن شخصیت زال، به مانند شخصیت زَروان است، در مرحله ی اول، زال به واسطه ی موهای سپیدش، اهریمنی تصورمی شود و در نهایت، به واسطه ی منش و شخصیت والایش، اهورایی در نظر گرفته می شود؛ درست مثل زَروان که خدای نظم است. هم چنین گفتیم که در شاهنامه، سخنی از مرگ زال نیست، و زَروان هم در واقع، خدای جاودانگی است. که در این مورد هم می شود بین زال و زَروان و زال و فَروَهَر تشابه زیادی را قائل شد.
می بینیم که رستم همیشه خردمند است، به پیمانش عمل می کند، میهن پرست است، درستکار است و مورد آخر این که همیشه شاد است. یعنی پنج ویژگی که هر انسان مهری داشته است. و فردوسی آن ها را در سه پیام خلاصه کرده است: خردمندی، وفای به پیمان و میهن پرستی که پیام های نهایی فردوسی هستند.

رمز دیگر، دو رشته ی آویخته از حلقه ی کمر فَروَهَر است. در اندیشه ی اوستایی چنین گفته می شود که در وجود هر انسانی دو نیرو است: یکی نیروی مثبت یا اهورایی که سپنتانیرو گفته می شود و دیگری نیروی منفی یا اهریمنی که انگره مینو گفته می شود. هم چنین معتقدند در تمام جهان این دو نیرو با هم در ستیزه هستند. اما در نهایت، آن نیروی اهورایی یا سپنتایی است که پیروز می شود. در مورد زال هم این دو نیروی مثبت و منفی ِ اهورایی و اهریمنی وجود دارد: در بعد اول می بینیم که زال اهریمنی تصورمی شود و به او بچه شیر و پلنگ می گویند؛ در بعد دوم که با منش والای او آشنا می شوند و زال ثابت می کند که شخصیتی برجسته دارد. حتی این سپنتانیرو بودن زال در عشقش هم هویداست. در شاهنامه پیوندهای زیادی را می بینم که بر اساس عشق صورت گرفته است، اما در نهایت شاهنامه شناسان به این نتیجه رسیده اند که تنها یک پیوند در شاهنامه هست که بر اساس عشق واقعی صورت گرفته و آن عشق زال به رودابه است و احتمال داده اند به این دلیل است که زال دنیا و بافت شهری را تجربه نکرده است و در نتیجه آن نگاه حساب گرانه ی دنیای شهر را نداشته است. او پیش سیمرغ بوده است، کسی که بی چشمداشت به زال عشق ورزید و آموزگارش بود. و جز این هم از کسی که آموزگارش سیمرغ بوده است انتظار نمی رود.
آخرین موضوع بال فُرودین سه طبقه ی فروهر است و نشان دهنده ی کردارِ ناپسند، گفتارِ ناپسند و اندیشه ی ناپسند است که باعث سیر قهقرایی انسان می شود؛ و می گویند هر انسانی از جمله زال، قابلیت های منفی بودن قوی ای داشته است. می بینیم که جامعه ی آن زمان، زال را قبول نمی کند، ولی او با تربیت در محضر سیمرغ، در نهایت ثابت می کند که نیروهای اهریمنی اش، مغلوب نیروهای اهورایی اش هستند.
با همخوانی این هفت رمز در فَروَهَر و زال، شاید بتوان این تصور را داشت که در شاهنامه ی فردوسی، تندیس مقدس فروهر، در تصویرِ زال، نمادینه شده است. اگر استثنائا رستم را کنار بگذاریم، زال، بهترین جهان پهلوان است و تنها کسی که سزاوار نمایندگی فروهر در نگاه فردوسی بوده، زال است. گفتنی است که جهان پهلوانی را هم زال به رستم داد.

پس از این سخنان، دکتر فخر اسلام خواستار آن شد که ادامه جلسه به شکل پرسش و پاسخ برگزار شود تا حاضران هم در بحث شریک شوند. در ادامه این گزارش، گزیده ای از پرسش ها و پاسخ ها را می خوانید:

احمد رضا سالم: با توجه به این که ما سیمرغی هم در منطق الطیر عطار داریم، ممکن است شباهت هایی بین این دو سیمرغ وجود داشته باشد. سیمرغ در منطق الطیر، پرنده ای است که از چین آمده و در شاهنامه با سیمرغی مواجه هستیم که یا یک پزشک است یا موبد و یا یک موجود وهمی؛ آیا منشا این دو سیمرغ، یکی است و شکل آن ها در حماسه و عرفان تغییر کرده است؟
دکتر فخر اسلام: اکثریت معتقدند که منشا سیمرغ حماسی و عرفانی یکی است، دلیلشان هم این است که ادیان، زاده ی اساطیرند. یعنی در ابتدا اسطوره بوده است؛ و دین، رنگ نوین اسطوره می باشد. و باز معتقدند که عرفان اسلامی برخاسته از دین است و در واقع، مادر ِاصلی که اسطوره است بر جای خود محفوظ می باشد. در نتیجه، منشا یکی است و هر دو سیمرغ را نمادی از یک واقعیت می گیرند. اما این دو سیمرغ در عین شباهت ها، تفاوت هایی نیز دارند. به عنوان مثال، در شاهنامه، سیمرغ نماد خردِ یزدانی است، در عرفان بیشتر نماد مهرِ یزدانی است. سیمرغِ حماسه خیلی سخت گیر نیست اما سیمرغ عرفان بر پرنده ها و سالکان سخت می گیرد. سیمرغ حماسه هیچ انتظاری ندارد و بدون هیچ چشم داشتی گره ها را باز می کند، اما سیمرغِ عرفان، خودش را نشان نمی دهد مگر آن گونه که انتظار دارد سالکان و مرغان به سمتش راهی شوند. سیمرغ شاهنامه، اساطیری است و خرد ورزانه عمل می کند، اما سیمرغ عطار، حالت مهرورزانه دارد و تلطیف شده است. خیلی ها معقدند سیمرغ حماسه تلفیقی از چند شخصیت است: یک موبد، یک طبیب و یک روحانی مهری. اما درباره ی سیمرغ عرفان معتقدند فقط یکی است و آن فقط ظهور ذات حق است. و مثل سیمرغ که فقط بر بعضی جلوه گری کرد، سیمرغ عرفان هم فقط بر کسانی ظهور می کند که لیاقت این جلوه گری را داشته باشند. اما خاستگاه هر دو سیمرغ را اکثرا یکسان و اساطیری دانسته اند. مثل هفت خوان که شده است هفت مرحله ی عرفان. یعنی فقط اسم ها تغییر کرده و گرنه مسماها یکی است.

عليرضا خطیب زاده: شاهنامه را یک اثر نمادین معرفی کرده اند، نقش نماد در شاهنامه چیست؟ و اساسی ترین راز و رمز شاهنامه در چیست؟

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: